History Talks: τι ήταν η Φιλική Εταιρεία;

 

  

  Ένα από τα σημαντικά και ενδιαφέροντα κεφάλαια της νεότερης Ελληνικής ιστορίας που αφορούν στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1821 είναι η επονομαζόμενη Φιλική Εταιρεία. Πρόκειται για ένα κεφάλαιο της ιστορίας μας, αν θέλουμε να δανειστούμε όρους της σχολικής πρακτικής, που σχετίζεται με τα λεγόμενα προεπαναστατικά χρόνια, τα έτη δηλαδή εκείνα που προηγήθηκαν της εξέγερσης του 1821 και ουσιαστικά λείαναν, ετοίμασαν, οργάνωσαν και άνοιξαν τον δρόμο προς το desideratum της εποχής, την αποτίναξη δηλαδή του τουρκικού ζυγού.

 ✔Τι ήταν, λοιπόν, η Φιλική Εταιρεία; 

 Πρόκειται για μια μυστική, παράνομη, επαναστατική οργάνωση που άρχισε να δρα από το 1814, καταστατικό έτος της ίδρυσής της, στην Οδησσό της Ρωσίας. Σκοπός της ήταν να οργανώσει και να προετοιμάσει την «ανέγερσιν και την απελευθέρωσιν του Ελληνικού Έθνους και της Πατρίδος μας», όπως αναφέρει ο Ξάνθος στα απομνημονεύματά του.  Για να αντιληφθούμε την σημασία που έχει η ίδρυση αυτής της οργάνωσης στις αρχές του 19ου αιώνα, είναι σκόπιμο να αναφέρουμε τις ευρωπαϊκές εξελίξεις που τρέχουν παράλληλα τον ίδιο χρόνο. 

  Έχοντας στην μία άκρη του μυαλού μας πως έχει προηγηθεί η Γαλλική Επανάσταση και ο Διαφωτισμός, το 1814-15 έχουμε στην Κεντρική και Δυτική Ευρώπη το Συνέδριο της Βιέννης και την ίδρυση της Ιεράς Συμμαχίας. Η Ρωσική Αυτοκρατορία,η Πρωσία, η αυτοκρατορία της Αυστρίας και η Βρετανία, οι 4 δηλαδή μεγάλες δυνάμεις που βρίσκονταν στην μεριά των νικητών από τους Ναπολεόντιους πολέμους, αποφασίζουν ότι είναι προς όφελος της γηραιάς ηπείρου να καταπνιγεί και να υποχωρήσει οποιαδήποτε φιλελεύθερη και ανατρεπτική ιδεολογία ή κίνηση που έθετε σε κίνδυνο την ύπαρξη των διάφορων μοναρχικών καθεστώτων και αυτοκρατοριών της εποχής, ούτως ώστε να διατηρηθεί η ισορροπία στην Κεντρική και Δυτική Ευρώπη. Με άλλα λόγια επιθυμούσαν να διατηρηθεί ή και να ενισχυθεί ο μοναρχικός θεσμός και τα απολυταρχικά καθεστώτα και ταυτόχρονα να αντιμετωπίσουν και να δράσουν προληπτικά και κατασταλτικά απέναντι σε επαναστατικές δράσεις ή εξεργέσεις εμποτισμένες από τις κυρίαρχες ιδεολογίες της εποχής, τον φιλελευθερισμό και τον εθνικισμό, οι οποίες θα μπορούσαν να αποβούν μοιραίες αν οδηγούσαν στην ίδρυση νέων, ανεξάρτητων κρατών από την συνένωση μικρότερων ή την απόσχισή τους από μεγάλες αυτοκρατορίες. Αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, πως η ίδια η ίδρυση μιας οργάνωσης το 1814 που αποσκοπούσε στην ίδρυση ανεξάρτητου Ελληνικού κράτους με την αποκοπή του από την Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν ανατρεπτική, ριζοσπαστική, αν λάβουμε υπόψη την ευρωπαϊκή κεντρική γραμμή που είχε αποφασιστεί από την Ιερά Συμμαχία.

✔Οι ιδρυτές της

  Ποιοι ήταν εκείνοι που πρωτοστάτησαν στην ίδρυση αυτής της μυστικής οργάνωσης; Φυσικά οι πρωτεργάτες της επαναστατικής κίνησης και του εθνικού ξεσηκωμού είναι η περιώνυμη τριανδρία που μας είναι, θαρρώ, γνωστή από τα σχολικά μας χρόνια: Εμμανουήλ Ξάνθος, Νικόλαος Σκουφάς, Αθανάσιος Τσακάλωφ. Φυσικά αξιοσημείωτη και σημαντική υπήρξε η συμβολή και του Παναγιώτη Αναγνωστόπουλου. Και τα 3 ιδρυτικά μέλη της είναι ενδιαφέρον πως δεν είχαν κάποιο ιδιαίτερο κοινωνικό status και ανάστημα. Ήταν κάποιοι ασήμοι έμποροι δεύτερης κατηγορίας. Για τον λόγο αυτό μέχρι και το 1818, έτος τομή στην δράση της Φιλικής Εταιρείας κατά το οποίο μετέφεραν την κυρίως έδρα της στην Κωνσταντινούπουλη, στην καρδιά της Οθωμανικής διοίκησης, δεν είχαν κάποια ιδιαίτερη απήχηση. Φυσικά βασικό τους μέλημα ήταν να στρατολογήσουν και να κατηχήσουν στην Εταιρεία όσο το δυνατόν περισσότερους σημαίνοντες και επιφανείς Έλληνες, όπως και να εξασφαλίσουν οικονομικούς πόρους. 

✔Γιατί είναι τόσο σημαντική;

  Η δράση της Φιλικής Εταιρείας υπήρξε καταλυτική. Όχι μόνο συνέβαλε στην οργάνωση και στην έκρηξη του επαναστατικού αγώνα κατά των Οθωμανών, αλλά κυρίως η σημαντική συμβολή της είναι ότι έθεσε ως επίκεντρο των συζητήσεων της εποχής περί απελευθέρωσης την ευθύνη των ίδιων των υπόδουλων Ελλήνων. Η προσπάθεια δηλαδή αποτίναξης του Οθωμανικού ζυγού βαραίνει πρωτίστως τον ίδιο τον υπόδουλο Ελληνισμό και δεν μετατοπίζεται στον άξονα που μέχρι τότε επικρατούσε, στην προσδοκία δηλαδή της βοήθειας και της υποστήριξης μιας μεγάλης Ευρωπαϊκής δύναμης. Φυσικά αυτό δε σημαίνει ότι δεν ήταν καλοδεχούμενη ή δεν επιζητούσαν την ευρωπαϊκή βοήθεια. Αλλά αυτή η αλλαγή ως προς το κέντρο του βάρους της ευθύνης της επανάστασης που έφεραν οι Φιλικοί ήταν κομβικής σημασίας.

✔Εσωτερική οργάνωση

  Όσον αφορά την εσωτερική της οργάνωση, είχε ως πρότυπο τις τεκτονικές στοές και οργανώσεις που δραστηριοποιούνταν εκείνη την εποχή. Αυτό μπορεί σήμερα να μας φαίνεται ύποπτο και καχύποπτο, αλλά οφείλουμε να τονίσουμε πως εκείνη την εποχή οι τεκτονικές οργανώσεις ήταν ομάδες που διακρίνονταν από εξαιρετικά φιλελεύθερες, προοδευτικές και ρηξικέλευθες ιδέες που ενθάρρυναν την ανάληψη επαναστατικών πρωτοβουλιών(προσοχή: να μην επηρεαζόμαστε από διάφορα στοιχεία προπαγάνδας από ορισμένες ομάδες με συγκεκριμένα συμφέροντα και στοχεύσεις που προβάλλουν την Φιλική Εταιρεία ως κατεξοχήν τεκτονική οργάνωση). Έτσι, η Φιλική Εταιρεία δανείστηκε ορισμένα στοιχεία από αυτές τις τεκτονικές οργανώσεις όπως η διαδικασία μύησης νέων μελών και η σταδιακή τους ανέλιξη στην ιεραρχία ή ο μυστικός και συνθηματικός κώδικας επικοινωνίας που είχαν με το κρυπτογραφικό αλφάβητο, ώστε στο πλαίσιο μια ευρύτερης συνωμοτικής συμπεριφοράς  να παραμείνει κρυφή και μυστική η δράση της από τις οθωμανικές αρχές.

  ✔Το τέχνασμα της «Αοράτου Αρχής»

  Όπως είπαμε και προηγουμένως, μέχρι το 1818 η δράση και η απήχηση που είχαν οι Φιλικοί ήταν πολύ περιορισμένη. Τα μέλη που είχαν στρατολογηθεί μέχρι τότε δεν ήταν παρά μερικές δεκάδες. Προκειμένου να πείσουν και άλλους Έλληνες να συμμετάσχουν σε αυτό το εγχείρημα άφηναν σκόπιμα να εννοηθεί πως πίσω από την εταιρεία υποβόσκει και υπάρχει μια κρυφή ανώτερη αρχή, που ενδεχομένως ακόμα να ήταν και ο τσάρος της Ρωσίας. Έτσι έχτισαν αυτόν τον μύθο της «Αοράτου Αρχής», που θα συνέδραμε δήθεν στην οργάνωση και επιτυχή έκβαση του επαναστατικού αγώνα, για να προσελκύσουν περισσότερα μέλη.

✔Η ανάληψη της ηγεσίας της οργάνωσης

  Στις αρχές του 1820 ο Ξάνθος αποφασίζει να προσεγγίσει τον Ιωάννη Καποδίστρια, τον τότε αναπληρωτή υπουργό εξωτερικών της Ρωσίας, για να αναλάβει την αρχηγία της. Εκείνος με την διορατικότητα που τον διέκρινε αρνήθηκε. Αφενός επειδή πίστευε πως η Ρωσία στα αρχικά στάδια της επανάστασης δε θα ήταν θετική να προσφέρει βοήθεια, καθώς από το 1815 ο τσάρος Αλέξανρος Α΄ συμμετείχε στην Ιερά Συμμαχία. Γνώριζε πολύ καλά τις αρνητικές διαθέσης της Ευρώπης και των Μεγάλων Δυνάμεων απέναντι σε οποιαδήποτε διάθεση ρήξης και ανατροπής, όπως αυτή των Φιλικών. Αφετέρου πίστευε ότι με το παρόν αξίωμά του θα μπορούσε πολύ καλύτερα να υπηρετήσει την Ελληνική Επανάσταση. Τελικά, μετά την απόρριψη του Καποδίστρια την ηγεσία ανέλαβε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, υπασπιστής και ανώτατος αξιωματικός του τσάρου, και ξεκίνησε την επανάσταση στις ηγεμονίες της Μολδοβλαχίας τον Φεβρουάριο του 1821.

Για να μη χάσεις το επόμενο post του επί παντός blog, ακολούθησε το @epi_pantos στο facebook/instagram.

  

  

»