Η ελληνική ιστορία μετράει πάνω από 4 χιλιετίες ζωής και κατά την διάρκεια αυτής της ζωής η γλώσσα πάντα υπήρξε σύντροφός της. Πώς μας φανερώνουν οι λέξεις αυτήν την κοινή πορεία; Μήπως η γλώσσα κρύβει πολλά περισσότερα απ’όσο πιστεύουμε;
Αν αναλογιστεί κανείς πόσα πολλά γεγονότα περιλαμβάνει η μακραίωνη ιστορία του ελληνισμού, από το μυαλό του θα περάσουν πολλά· ονόματα μεγάλων ποιητών, φιλοσόφων, ιστορικών – πρωτοπόρων του πνεύματος και των τεχνών – αλλά και πολλά ηχηρά ονόματα στρατηγών, στρατηλατών, αυτοκρατόρων και άλλων πολλών. Ίσως η τελευταία κατηγορία φέρει συνειρμικά σε πολλούς στον νου και περιόδους όπου ο ελληνισμός βρέθηκε υπό ξένη πολιτική διοίκηση· ρωμαϊκοί αυτοκρατορικοί χρόνοι, βενετοκρατία, τουρκοκρατία και η λίστα συνεχίζεται. Μεγάλα κατορθώματα, σκληρές συνθήκες και σπουδαία ονόματα. Ένα ερώτημα μένει: μπορούμε να εντοπίσουμε όλη αυτήν την ιστορία στις λέξεις; Η απάντηση είναι μία: ναι, αρκεί να κοιτάξουμε προσεκτικά.
Ας ξεκινήσει, λοιπόν, η περιήγηση στην ελληνική
ιστορία μέσα από τις λέξεις της.
Πρώτος σταθμός, η ιστορική περίοδος. Λέξεις βασικές του ελληνικού λεξιλογίου μας κλείνουν πονηρά το μάτι και μας δείχνουν προς τα μυκηναϊκά ανάκτορα – άνθρωπος, αγρός, οίνος, άστυ, χρυσός, ναυς, οίκος, αγορά – ενώ λέξεις όπως δημοκρατία, φιλοσοφία, τραγωδία, κωμωδία υπενθυμίζουν την κλασική αρχαιότητα.
Από εδώ και πέρα μπαίνουμε σε πολύ ενδιαφέροντα νερά, τα νερά της ελληνιστικής εποχής. Η εποχή αυτή βρίθει από εξελίξεις: επέκταση του ελληνισμού στα πέρατα του τότε γνωστού κόσμου με τον Αλέξανδρο, πτώση των επιγονικών του βασιλείων, ρωμαϊκή κατάκτηση. Ας δούμε, λοιπόν, τι έχει να πει η γλώσσα για όλες αυτές τις εξελίξεις. Αμήν, Γολγοθάς, Ιωάννης, Μαρία, Πάσχα μας χαιρετούν ευλαβικά βγαίνοντας από την συναγωγή, αφού είναι λέξεις εβραϊκής προέλευσης, ενώ οι λέξεις οσπίτιον (σημερινό σπίτι) και φαμίλια καλοτυχίζουν την Venus, αφού στην καταγωγή είναι Ρωμαίες.
Προχωρούμε στην ρωμαϊκή αυτοκρατορική εποχή και το μεσαιωνικό Βυζάντιο (Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία), όπου τα λατινικά συνεχίζουν να αφήνουν ισχυρό αποτύπωμα στα ελληνικά. Απόδειξη; Τα ονόματα των μηνών του έτους (Ιανουάριος, Φεβρουάριος, Μάρτιος κ.ο.κ.) και ο πρίγκιπας του παραμυθιού που σώζει την πριγκίπισσα και παντρεύονται στο παλάτι τους, η βάρκα του ψαρά, το βερίκοκο και το μαρούλι στην λαϊκή, το μάγουλο που κοκκινίζει από ντροπή, η πόρτα, σκάλα και το σκαμνί μέσα στο σπίτι, αλλά και ο στάβλος, η ταβέρνα και ο φούρνος της γειτονιάς. Εδώ εμφανίζονται και παραγωγικές καταλήξεις –άτος, -άριος, -ίσιος και –πουλος, εκ των οποίων τις δύο (-άτος και –πουλος) τις βλέπουμε και σε επώνυμα σήμερα. Όλες αυτές οι λέξεις αποτελούν μέχρι και σήμερα την κληρονομιά της λατινικής στην ελληνική και μας υπενθυμίζουν το παρελθόν της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Αφήνουμε το Βυζάντιο πίσω μας, γιατί λίγο πιο πέρα μας καλούν με βενετσιάνικο μπρίο η μπριζόλα και το μαντολάτο στην κουζίνα για μεσημεριανό, γιατί φαίνεται πως ξεχνάμε τα χρόνια που πολλά μέρη της Ελλάδας ήταν υπό βενετική κατοχή και διοίκηση μετά την πτώση του Βυζαντίου. Δεν παρακαθόμαστε, όμως, αφού γρήγορα μας τραβούν οι μυρωδιές του τουρκικού κήπου παραδίπλα με τα ζουμπούλια και τους μενεξέδες τους, και μας ρίχνουν στο σεργιάνι. Πάμε στα μαγαζιά και ψάχνουμε καινούργια παπούτσια στον δρόμο για τον χασάπη. Πετυχαίνουμε τον μανάβη που πουλάει καρπούζια χωρίς κοτσάνι, όμως με πολλά κουκούτσια. Δίνεται η εντύπωση κοιτάζοντας τις λέξεις ότι θα μπορούσαμε να μείνουμε πάρα πολλή ώρα στην τουρκική γειτονιά, αφού φαίνονται ατέλειωτες: εργένης, ταβάνι, καπάκι, ρούπι, κουβάς, νταλίκα, κασέρι, ντουλάπι, ρεζίλι, σόι, και πάει λέγοντας…
Τελευταίος σταθμός της περιήγησής μας λέξεις που εισήχθησαν στους νεότερους χρόνους μετά την επανάσταση του 1821. Λέξεις ιδιαίτερα απατηλές, επειδή είτε κρύβουν την ηλικία τους, για να φαίνονται μεγαλύτερες και σοφότερες (τηλέφωνο, ηλεκτρονικός υπολογιστής), είτε κρύβουν την καταγωγή τους παμπόνηρα, για να μην καταλάβει κανείς ότι έρχονται από το εξωτερικό (πετριχώρ, νοσταλγία).
Κάπου εδώ ας βάλουμε μία άνω τελεία στο ταξίδι – άνω
τελεία, γιατί το ταξίδι των λέξεων δεν σταματά ποτέ, όπως ακριβώς και η
ιστορία. Οι λέξεις μας μίλησαν, εμείς τις ακούσαμε;
Συντάκτης: Ναυσικά Θεοχαράκη, φοιτήτρια Φιλολογίας
Μη ξεχάσεις να ακολουθήσεις το @epi_pantos στο facebook/instagram.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου